Ból brzucha w okolicy pępka – jakie przyczyny są możliwe?

Ten typ bólu powstaje w wyniku podrażnienia receptorów znajdujących się w narządach wewnętrznych.

W przeciwieństwie do bólu somatycznego ból trzewny jest trudny do zlokalizowania, rozlany, jego nasilenie może narastać i maleć „falami”.

Ma on charakter bólu tępego, a nasilenie może powodować nie aktywność fizyczna, a spoczynek. Zwykle ten charakter bólu występuje w przypadkach bólu przewlekłego, trwającego kilka tygodni lub dłużej.

Ból brzucha – przyczyny powstawania

Znamy już typy bólu. Kolejnym ważnym czynnikiem pomocnym w identyfikacji jego przyczyn jest oczywiście lokalizacja. Oto rejony jamy brzusznej i krótki opis najczęstszych przyczyn bólu umiejscawiającego się w każdym z nich.

Górny prawy kwadrant

Obszar umiejscowiony w okolicy prawego podżebrza. To tutaj znajduje się wątroba, pęcherzyk żółciowy oraz drogi żółciowe. Stany patologiczne dotyczące tych właśnie narządów są też najczęstszą przyczyną bólu lokalizującego się w tym rejonie.

Pośród nich można wyróżnić kolkę żółciową, ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych czy ostre zapalenie samej wątroby. Jest to również jedna z możliwych lokalizacji bólu w przebiegu ostrego zapalenia trzustki.

Nadbrzusze

Obszar tuż poniżej mostka, pomiędzy prawym i lewym górnym kwadrantem brzucha. Zlokalizowany tutaj ból wskazuje na dyspepsję, chorobę refluksową przełyku lub uszkodzenie błony śluzowej żołądka czy chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy. Co bardzo ważne, a nieoczywiste, również zawał mięśnia sercowego może objawiać się bólem w nadbrzuszu!

Okolica pępka

Obszar, w którym lokalizuje się ból w początkowej fazie zapalenia wyrostka robaczkowego. Dolegliwości w tym rejonie dają również choroby jelit oraz tętniak aorty brzusznej.

Śródbrzusze

Region na prawo i lewo od okolicy pępkowej. Ból w tych obszarach może wskazywać na schorzenia dotykające nerek – kolkę i odmiedniczkowe zapalenie nerek, ale również na choroby jelit.

Prawy dolny kwadrant

Okolica prawego talerza biodrowego. Typowa lokalizacja wyrostka robaczkowego, a co za tym idzie – również bólu towarzyszącego jego zapaleniu. U kobiet ból w tym miejscu może pojawić się przy ostrych chorobach ginekologicznych, takich jak skręt torbieli jajnika czy pęknięcie ciąży pozamacicznej.

Podbrzusze

Obszar nad spojeniem łonowym. Ból w tej lokalizacji może towarzyszyć zapaleniu pęcherza moczowego, zapaleniu narządów miednicy mniejszej u kobiet czy chorobom jelit.

Lewy dolny kwadrant

W tym obszarze znajduje się esica, najczęstsze miejsce powstawania uchyłków jelita grubego. Zapalenie uchyłków wiąże się też zwykle z bólem właśnie w tym rejonie.

Powyższa krótka lista nie wyczerpuje oczywiście przyczyn bólu brzucha w każdej z lokalizacji. Wiele chorób i patologii jest przyczyną dolegliwości obejmujących kilka z wymienionych wyżej obszarów. Ból może promieniować, lokalizować się na pograniczu rejonów lub być rozlany na cały obręb jamy brzusznej, jak na przykład w zapaleniu otrzewnej.

Ból brzucha, szczególnie silny, pojawiający się nagle, z towarzyszącymi objawami dodatkowymi, ale i przewlekły, długotrwały, utrudniający codzienne życie nie powinien być ignorowany i zagłuszany lekami przeciwbólowymi.

Celem postawienia trafnej diagnozy i podjęcia odpowiedniego leczenia należy zgłosić się do lekarza.

Pozwoli to skutecznie pozbyć się przyczyny dolegliwości, a także uniknąć przykrych konsekwencji niewykrytych patologii jamy brzusznej.

Odpowiedzi na pytania naszych czytelników

Ostry i przewlekły ból brzucha – na przykładzie pięciu przypadków klinicznych

Bóle brzucha są jednym z najczęstszych powodów konsultacji gastroenterologicznych u dzieci i młodzieży. Mimo że same w sobie są często jedynie nieprzyjemnym doznaniem dla chorego, z biologicznego punktu widzenia to ważny i pożądany objaw, zmuszający lekarza do szukania przyczyny.

W większości przypadków bóle brzucha mają charakter czynnościowy, stosunkowo rzadko są wyrazem toczących się chorób organicznych narządów jamy brzusznej bądź patologii o charakterze zapalnym. W kilkunastu procentach przyczyną nawracających bólów brzucha są przyczyny psychosomatyczne.

Stresowa sytuacja w rodzinie, w szkole, zaburzone relacje rówieśnicze często manifestują się dolegliwościami bólowymi. W wielu przypadkach dolegliwości te są stosunkowo niegroźne i ustępują samoistnie lub po zastosowaniu leczenia. Zdarza się jednak także, że przyczyną może być stan zagrażający życiu, wymagający pilnej interwencji chirurgicznej.

W takich sytuacjach należy jak najszybciej podjąć działania zmierzające do uśmierzenia bólu i rozpocząć leczenie przyczynowe.

Odczucie bólu pojawia się na skutek zadziałania bodźca bólowego, np. mechanicznego (rozciąganie, skurcz), termicznego lub chemicznego (zapalenie, niedokrwienie) na zakończenia włókien nerwowych, na których znajdują się receptory nocyceptywne (bólowe). Zakończenia tych włókien zlokalizowane są m.in. w błonie śluzowej, surowiczej i mięśniowej.

Pobudzone nocyceptory przewodzą bodźce dwoma typami włókien nerwowych wyspecjalizowanych w przewodnictwie bólowym: włóknami typu C i włóknami typu A-delta. Włókna typu C są bardzo cienkie, wrażliwe i nie posiadają osłonki mielinowej, przez co przewodzenie bodźców bólowych odbywa się bardzo powoli (0,5–2 m/s).

Włókna te tworzą niejako siatkę, obsługując rozległe pole, co sprawia, że dochodzi do sumowania się bodźców i powstania „fali” bólu, który tylko w przybliżeniu można zlokalizować. Typowy ból przewodzony przez włókna C ma charakter tępy, rozlany, nieostro ograniczony i słabo zlokalizowany.

Włókna typu A-delta pokryte osłonką mielinową przewodzą bodźce z dużą prędkością. Biorą udział w powstawaniu dobrze zlokalizowanego, ostrego, przeszywającego bólu brzucha.

Większość włókien unerwiających narządy jamy brzusznej należy do grupy C, stąd najczęściej odczuwanym charakterem bólu jest ból tępy, rozlany i słabo zlokalizowany, któremu często towarzyszą objawy wegetatywne, takie jak: nudności, biegunka, bladość powłok czy pocenie.

Otrzewna ścienna jest unerwiona w równym stopniu przez włókna A i C, stąd ból somatyczny wywołany jej zapaleniem jest lepiej lokalizowany i rzadziej kojarzony z objawami wegetatywnymi. Unerwienie narządów miąższowych jak: wątroba, śledziona czy nerki, obejmuje głównie ich torebki, stąd ból w przypadku patologii tych narządów powstaje w przypadku szybkiego rozciągania lub nacieczenia torebki narządu. 

Diagnostyka bólów brzucha

Poszukując przyczyn bólu brzucha, należy rozważyć zarówno istnienie patologii w obrębie narządów jamy brzusznej, jak i procesów chorobowych zlokalizowanych poza nią. Generalnie bóle wywołane przez schorzenia narządów rurowych (jelita, drogi żółciowe, drogi moczowe) najczęściej wywołane są przez zapalenie, owrzodzenie, niedokrwienie bądź ich niedrożność lub perforację.

Z kolei bóle wynikające z patologii narządów miąższowych (wątroba, śledziona, trzustka, nerki) spowodowane są rozciągnięciem ich torebek wynikającym z zakażenia, przekrwienia, niedrożności przewodów wyprowadzających wydzielinę i powodujących zaburzenia odpływu produkowanej treści.

W postępowaniu diagnostycznym należy dążyć do uzyskania odpowiedzi na następujące problemy: 

• lokalizacja bólu, 
• czas trwania bólu, 
• charakter bólu, 
• natężenie bólu, 
• objawy towarzyszące, 
• czynniki łagodzące i nasilające ból. 

Każde z tych zagadnień zostanie omówione poniżej. 

Lokalizacja bólu  W praktyce można posłużyć się podziałem brzucha na 4 części (kwadranty): część górną i dolną oraz prawą i lewą. Linie podziału między tymi obszarami przebiegają przez pępek: wzdłuż ciała i w poprzek.

Ból może obejmować jeden z kwadrantów – mówimy o bólu zlokalizowanym, może przemieszczać się między kwadrantami lub obejmować całą powierzchnię (mówimy wtedy o bólu rozlanym). Ból wynikający z patologii jelita cienkiego chorzy lokalizują zwykle w okolicach pępka.

Rozciągnięcie torebki wątroby skutkuje bólem w prawym górnym kwadrancie brzucha. Ból w chorobach pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych lokalizuje się w nadbrzuszu i prawym podżebrzu.

Ból w lewym górnym kwadrancie sugeruje patologię trzustki, śledziony, okolic okołonerkowych oraz wrzodu żołądka zlokalizowanego na krzywiźnie większej. 

• Czas trwania bólu 
• Charakter bólu 
• Natężenie bólu 
• Objawy towarzyszące 
• Czynniki łagodzące i nasilające ból 

Ból brzucha może mieć wyraźny, łatwy do określenia początek lub podostry, nawracający, rozciągnięty w czasie. Stały czy nawracający ból jest zwykle mniej intensywny, za to pozostaje dokuczliwy przez swój wielodniowy czy wielotygodniowy czas trwania.  Ból brzucha jest objawem subiektywnym, toteż jego opis podawany przez chorych bywa bardzo różnorodny. Charakteryzując ból brzucha, chorzy używają określeń takich jak: ból palący, piekący (najczęściej w zapaleniu przełyku), tępy, rozdzierający (w przypadku wrzodów trawiennych), kolkowy, skurczowy z towarzyszącym niekiedy wzdęciem i głośną perystaltyką jelit (w zapaleniu jelita cienkiego lub niedrożności), ból kolkowy (w przypadku patologii dróg żółciowych lub moczowych), ściskający (zapalenie pęcherzyka żółciowego), stały, tępy (w zapaleniu wyrostka robaczkowego).  Natężenie dolegliwości bólowych, podobnie jak charakter bólu są zjawiskami subiektywnymi, toteż każdy chory odczuwa ból z inną intensywnością. To co przez jednych bywa opisywane jako bardzo silny, ostry ból brzucha, przez innych może być zakwalifikowane do bólów o charakterze umiarkowanym, dlatego też pewną pomocą przy weryfikacji natężenia bólu mogą być pytania dodatkowe o wpływ bólu na sen czy codzienne funkcjonowanie. Bardzo silne dolegliwości bólowe towarzyszą zwykle perforacji wrzodu trawiennego, ostremu zapaleniu trzustki lub przemieszczaniu się złogów w drogach moczowych lub żółciowych.  Bólom brzucha często towarzyszą inne objawy, nie zawsze związane z przewodem pokarmowym. W przypadku nieswoistych zapaleń jelit przewlekłemu bólowi brzucha mogą towarzyszyć: biegunka, gorączka o nieustalonej etiologii, zaburzenia łaknienia (niekiedy naśladujące jadłowstręt psychiczny), nudności, wymioty, zaburzenia wzrastania oraz zmiany skórne (rumień guzowaty lub zgorzelinowe zapalenie skóry). Obecność bólów głowy, światłowstręt, bladość skóry z towarzyszącymi nudnościami/wymiotami może wskazywać na migrenę brzuszną. Ostrym chorobom zapalnym towarzyszy biegunka (wodnista, śluzowa, krwista) i gorączka. W chorobach wątroby, dróg żółciowych oraz trzustki może wystąpić żółtaczka.  W diagnostyce różnicowej bólu brzucha niezwykle istotne jest określenie czynników wpływających na zwiększenie lub zmniejszenie intensywności bólu. Jeśli ból brzucha ulega zmniejszeniu w wyniku masowania powłok lub po oddaniu gazów czy wypróżnieniu, to najprawdopodobniej w jego patogenezie odgrywa rolę wzmożone ciśnienie i rozdęcie okrężnicy. Tak jest w zapaleniach czy upośledzonej drożności jelit, ale także w zaburzeniach czynnościowych, np. w zespole jelita drażliwego. Spożycie posiłku łagodzi ból w przypadku wrzodów dwunastnicy (ale może nasilić ból z powodu wrzodów trzonu żołądka). Jeśli ból nasila się w ciągu kilku minut do 1–2 godz. po posiłku, należy pomyśleć o chorobie dróg żółciowych, zapaleniu trzustki, niedrożności jelit lub ich niedokrwieniu. Na niedobór laktazy może wskazywać uczycie dyskomfortu po spożyciu pokarmów mlecznych. 

Analiza przypadków klinicznych 

Przypadek 1.  Ośmiotygodniowe niemowlę płci męskiej skierowane zostało do kliniki z powodu bólu brzucha, niepokoju i braku przyrostu masy ciała. Dziecko urodzone było w 40 Hbd z masą 3250 g. Ciąża i poród przebiegały prawidłowo. W chwili przyjęcia masa ciała dziecka wynosiła 4300 g (poniżej 3 percentyla).

Niemowlę karmione było wyłącznie piersią, matka nie była w stanie precyzyjnie określić pór karmienia; dziecko przystawiane było do piersi na żądanie. Dziecko traktowane było dotychczas jako niemowlę z kolką jelitową, często płaczliwe i niespokojne. Ostatnio ulewało i miało wzdęty brzuch. Od urodzenia wypróżnia się co kilka dni.

Matka nie pamięta, kiedy dziecko oddało smółkę, ale prawdopodobnie po upływie pierwszej doby. 

1. Badanie przedmiotowe 
2. Rozpoznanie wstępne 
3. Zaplanowano następujące badania pomocnicze: 

Przy przyjęciu zwracał uwagę bardzo wzdęty brzuch, perystaltyka była słyszalna, nie stwierdzano cech odwodnienia. W badaniu per rectum nie stwierdzono obecności stolca, ale po usunięciu palca z odbytnicy dziecko oddało pod ciśnieniem duże ilości gazów i płynnego stolca. Napięcie zwieraczy wydawało się być zwiększone. Wywiad oraz obraz kliniczny nakazywały wykluczenie organicznej przyczyny objawów, m.in. choroby Hirschsprunga.

• manometrię anorektalną, w której stwierdzono obniżone ciśnienie spoczynkowe w kanale odbytu; brak odruchu relaksacji zwieracza wewnętrznego odbytu (odruch hamowania odbytniczo-odbytowego, 
• ang. rectoanal inhibitory reflex, RAIR – czułość badania – 90% u dzieci starszych, mniejsza u noworodków), 
• biopsję odbytnicy z oceną histopatologiczną, w której stwierdzono brak komórek zwojowych splotów przywspółczulnych warstwy podśluzowej i mięśniowej i ocenę histochemiczną (nasilona reakcja barwna na acetylocholinoesterazę), 
• wlew doodbytniczy, szczególnie u małych niemowląt, może być trudny do oceny i zwykle jest mało pomocny w weryfikacji rozpoznania. 

• Ostatecznie u badanego dziecka w oparciu o całość obrazu chorobowego, nieprawidłowy wynik manometrii anorektalnej (brak odruchu RAR) oraz wynik histopatologiczny (brak zwojów i dodatnia reakcja histochemiczna na cholinoesterazę) rozpoznano chorobę Hirschsprunga i pacjenta skierowano na zabieg operacyjny. 
• Różnicowanie
• Komentarz do przypadku 1.
• Przypadek 2. 

W różnicowaniu należy uwzględnić chorobę Hirschsprunga, dyschezję niemowlęcą i inne zaburzenia unerwienia jelita grubego.  Dyschezja jest przejściowym schorzeniem, a raczej dolegliwością wynikającą z niedojrzałości czynnościowej i dotyczy niemowląt w pierwszym półroczu życia, u których obserwuje się problemy z wypróżnianiem w postaci incydentów płaczu przed oddaniem miękkiego stolca. Dziecko rozwija się dobrze, przybiera prawidłowo na wadze i nie ma innych objawów chorobowych. Postępowanie w dyschezji polega na wyjaśnieniu istoty zaburzenia opiekunom dziecka i unikaniu prowokacji wypróżnień. W przypadku rozpoznania choroby Hirschsprunga konieczne jest leczenie operacyjne polegające na usunięciu odcinka bezzwojowego. Technika operacji zależy od postaci choroby i wieku dziecka. Wyniki leczenia operacyjnego są dobre i większość pacjentów kontroluje oddawanie stolca, chociaż zdarzają się przypadki różnego rodzaju powikłań, np. zaburzenia motoryki jelit, brudzenie bielizny czy wypadanie śluzówki odbytu. Inne zaburzenia unerwienia jelita grubego rozpoznaje się na podstawie badania histopatologicznego, np. jelitową dysplazję neuronalną, aganglionozę odcinkową – schorzenia te występują bardzo rzadko. Sześcioletnia dziewczynka dotychczas zdrowa została przyjęta do kliniki z powodu silnego bólu brzucha, który pojawił się w nocy i trwał nieprzerwanie kilka godzin. Bólowi towarzyszyły nudności; w godzinach późnonocnych dziewczynka dwukrotnie zwymiotowała treścią pokarmową. Ostatni stolec o prawidłowej konsystencji oddała w godzinach porannych. Przed napadem bólu czuła się wyraźnie gorzej, bolała ją głowa w okolicy prawego oka i, jak to określiła, miała „mroczki przed oczami”. Nie gorączkowała. Nikt w otoczeniu nie miał podobnych objawów. W dniu wystąpienia objawów była w szkole, czuła się zupełnie zdrowa. 

Rozpoznanie wstępne  Należy rozważyć różne przyczyny obserwowanych dolegliwości.

W pierwszej kolejności należy wykluczyć schorzenia wymagające pilnej interwencji, a wśród chirurgicznych – niedrożność jelit czy zapalenie wyrostka robaczkowego, z ogólnopediatrycznych – ciężką infekcję, w tym neuroinfekcję, zakażenie układu moczowego (ZUM) czy zakażenie przewodu pokarmowego.

Ocena stanu ogólnego, dokładne zebranie wywiadu i badanie przedmiotowe pozwalają w dużym stopniu ukierunkować tę diagnostykę, a badania pomocnicze ostatecznie rozstrzygnąć o rozpoznaniu.

W powyższym przypadku konsultacja chirurgiczna pozwoliła wykluczyć ostre schorzenia chirurgiczne, a prawidłowe wyniki morfologii, CRP i OB wykluczyć przyczyny infekcyjne. Stan ogólny dziewczynki uległ poprawie, a dolegliwości ustąpiły po nawodnieniu i podaniu leków przeciwbólowych. Ostatecznie rozpoznano migrenę brzuszną, za czym przemawiały dodatkowo przypadki migreny w rodzinie. 

1. Komentarz do przypadku 2. 
2. Przypadek 3. 

Migrena brzuszna jest czynnościowym zaburzeniem przewodu pokarmowego o nieznanej przyczynie i występuje u dzieci ze szczytem zachorowań w wieku 5–7 i 10–12 lat, częściej u dziewczynek. Zaburzenie to objawia się nagłym oraz nasilonym bólem brzucha umiejscowionym w okolicy pępka. Bólowi brzucha towarzyszy zwykle ból głowy zlokalizowany po jednej stronie, nudności, wymioty, światłowstręt, brak łaknienia, bladość skóry oraz aura. Przed napadem bólu pojawiają się następujące objawy: pogorszenie nastroju, ból głowy, senność, wzmożona wrażliwość na bodźce świetlne oraz dźwiękowe. Ponadto dzieci z migreną brzuszną mają większą skłonność do choroby lokomocyjnej. Chorobę tę rozpoznaje się według następujących kryteriów: napadowy, silny oraz ostry ból brzucha zlokalizowany wokół pępka, który trwa co najmniej godzinę, zakłóca normalną aktywność dziecka, okresy powrotu do pełnego do zdrowia trwające od kilku tygodni do kilku miesięcy oraz występowanie minimum dwóch objawów dodatkowych (braku łaknienia, nudności, wymiotów, bólu głowy, światłowstrętu, bladości skóry). Objawy te muszą wystąpić co najmniej dwa razy w ciągu poprzedzających 12 miesięcy. Jedynastoletni chłopiec został przyjęty do kliniki w ramach ostrego dyżuru z powodu wymiotów, silnego bólu brzucha, uczucia parcia na mocz, częstomoczu i gorączki do 38,7°C, utrzymujących się ponad dobę. Początkowo chłopiec uskarżał się na uczucie wzdęcia, ciężkości w dole brzucha i niechęci do jedzenia. Nie miał biegunki. Po kilku godzinach ból był wyraźnie odczuwalny w okolicy pępka i nasilał się przy ucisku. Pomimo podawania paracetamolu ból utrzymywał się, a nawet nasilał, co wiązano z utratą leku wskutek wymiotów i w związku z tym dawki ponawiano. Ze względu na objawy dyzuryczne podano furazydynę (Furagin), który…

Co zyskasz, kupując prenumeratę?

• Roczną prenumeratę dwumiesięcznika ‘Opieka Farmaceutyczna’
• Nielimitowany dostęp do całego archiwum czasopisma
• …i wiele więcej!

Sprawdź

Ból brzucha w okolicy pępka — przyczyny i leczenie

Ból brzucha w okolicy pępka to dość częsty objaw, który może wskazywać na różne zaburzenia i choroby. W zależności od lokalizacji może być kłujący, gniotący, ostry lub przewlekły.

Najczęściej odpowiada za niego zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenia żołądka dwunastnicy i jelit, ostre zapalenie trzustki, niedrożność jelit, przepuklina pępkowa, tętniak aorty, choroba pasożytnicza czy nieprawidłowości w funkcjonowaniu jelit — zespół jelita drażliwego czy czynnościowy ból brzucha.

Choć ból brzucha w okolicy pępka nie kojarzy się z zapaleniem wyrostka robaczkowego, bywa jednym z pierwszych sygnałów świadczących o nieprawidłowości. Wówczas ból brzucha nasila się podczas kaszlu i nacisku, z czasem lokalizuje się po prawej stronie podbrzusza. Pojawiają się nudności, wymioty i gorączka.

Ból brzucha w okolicy pępka bywa objawem nieżytu żołądkowo-jelitowego, czyli zapalenia żołądka dwunastnicy i jelit (tak cienkiego, jak i grubego). To skutek podrażnienia i zapalenia błony śluzowej przewodu pokarmowego. Przyczyny są różne: zarówno infekcje bakteryjne i wirusowe, jak i zażywanie niektórych leków, zwłaszcza niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Stan zapalny może mieć także charakter autoimmunologiczny.

Inną przyczyną bólu brzucha w okolicy pępka jest ostre zapalenie trzustki, które wywołuje zbyt wczesna aktywacja enzymów trzustkowych, co prowadzi do samotrawienia trzustki. Pojawiają się wymioty, zatrzymanie gazów i stolca, spadek ciśnienia i przyśpieszenie tętna.

Ból brzucha w okolicy pępka może pojawić się wskutek niedrożności jelit. Wówczas dochodzi do zatrzymania pokarmu w przewodzie pokarmowym. Dokuczają gazy, wzdęcia, może dojść do zatrucia organizmu, a nawet śmierci. Zablokowanie przepływu krwi do jelit może wywołać ostre niedokrwienie jelit, co wywołuje ból i może prowadzić do martwicy lub pęknięcia ściany jelita.

Zdarza się, że przyczyną dolegliwości w okolicy pępka jest przepuklina pępkowa. Mówi się o niej, gdy tkanki jamy brzusznej wysuwają się przez niedomknięty pierścień pępkowy i uszkodzoną powłokę jamy brzusznej. W okolicy pępka pojawia się charakterystyczne wybrzuszenie.

Dolegliwości w okolicy pępka i ból, który promieniuje do okolicy krzyżowej, boku lub narządów płciowych może być sygnałem tętniaka aorty. Sytuacja również wymaga interwencji chirurgicznej — w trybie natychmiastowym.

Ból brzucha w okolicy pępka u dziecka najczęściej jest spowodowany chorobą pasożytniczą bądź nieprawidłowościami w funkcjonowaniu jelit. Przyczyną może być także stres. Przyczyny czynnościowe, takie jak zespół jelita drażliwego czy czynnościowy ból brzucha, wywołują z reguły ból przewlekły.

W przypadku kobiet w ciąży ból brzucha w okolicy pępka jest zwykle wywołany przez rozrastającą się macicę i płód, które uciskają na pęcherz i jelita. Ból często promieniuje na boki. Bolący pępek w ciąży to zmora wielu przyszłych mam.

Ból brzucha: czasem błaha dolegliwość, czasem objaw choroby. Pokaż, gdzie boli, podpowiemy dlaczego:

Ból brzucha w okolicy pępka, ze względu na mnogość przyczyn, które mogą go wywołać, wymaga szczegółowej diagnostyki. Jakie badania są niezbędne?

Podstawą diagnostyki bólu brzucha w okolicy pępka jest wywiad i badanie palpacyjne. Badania dobierane są indywidualnie.

Badania laboratoryjne, takie jak: morfologia krwi, stężenie elektrolitów (sodu, potasu, magnezu, wapnia, chloru i fosforu), glukozy oraz mocznika i kreatyniny. Warto określić aktywność enzymów trzustkowych (amylazy i lipazy) oraz enzymów wątrobowych (transaminaz), jak również stężenie bilirubiny.

Pomocne są badanie stolca na obecność: krwi, pasożytów i bakterii.

Badania obrazowe, takie jak badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, RTG jamy brzusznej, a w razie wątpliwości tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Leczenie bólu brzucha w okolicy pępka zależy od przyczyny dolegliwości. Jeśli przyczyną jest stan zapalny, włącza się stosowne leki. W sytuacji zagrożenia zdrowia i życia niezbędna bywa tak hospitalizacja, jak i natychmiastowa interwencja chirurgiczna.

Ponieważ niektóre przyczyny bólu brzucha są groźne, dolegliwości nie można lekceważyć. Jeśli ból utrzymuje się długo, jest dokuczliwy bądź się nasila, należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Bóle brzucha u dzieci – diagnostyka różnicowa i postępowanie terapeutyczne w POZ

Źródło: LEKARZ POZ/ MB

Autor: Mariusz Bryl |Data: 07.04.2017 Bóle brzucha należą do najczęstszych przyczyn zgłaszania się dzieci na pediatryczne oddziały ratunkowe, a także do przychodni POZ. Bóle brzucha u dzieci można podzielić na ostre i przewlekłe oraz organiczne, czynnościowe i psychogenne. Mogą one mieć charakter stały lub napadowy. Większość bólów brzucha u dzieci ma charakter czynnościowy. Etiologia zależy m.in. od wieku dziecka. U dzieci po 12. roku życia najczęstszą przyczyną ostrego bólu brzucha jest zapalenie wyrostka robaczkowego.

Każde dziecko z ostrym bólem brzucha powinno być niezwłocznie przyjęte oraz zbadane przez lekarza. W razie podejrzenia objawów „ostrego brzucha” pacjent powinien zostać skierowany na chirurgiczny oddział szpitalny.

Wprowadzenie Bóle brzucha należą do najczęstszych przyczyn zgłaszania się dzieci na pediatryczne oddziały ratunkowe, a także do przychodni POZ. Bóle brzucha u dzieci można podzielić na ostre i przewlekłe oraz organiczne, czynnościowe i psychogenne. Mogą one być stałe lub napadowe. Większość ma charakter czynnościowy. Etiologia zależy m.in. od wieku dziecka [1–3]. U dziecka zgłaszającego się do lekarza rodzinnego z bólem brzucha, który pojawił się nagle, bardzo istotne jest wykluczenie „ostrego brzucha” [6]. Należy pamiętać, że u dzieci powyżej 12. roku życia najczęstszą przyczyną ostrego bólu brzucha jest zapalenie wyrostka robaczkowego [4]. W wieku dorastania częste są również bóle czynnościowe. Klasycznie u dzieci przy rozwijającym się ostrym zapaleniu wyrostka robaczkowego ból okołopępkowy migruje do prawego dolnego kwadrantu, wzrasta temperatura, obecne są również wymioty, przy czym należy pamiętać, że takie objawy ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego występują jedynie u 40% pacjentów pediatrycznych poniżej 12. roku życia, u których stwierdzono to schorzenie [7]. Sposób reakcji na ból jest różny w zależności od wieku dziecka. Małe dzieci zwykle reagują na ból brzucha płaczem i krzykiem, zmianą wyrazu twarzy oraz zblednięciem lub zaczerwienieniem twarzy. Często też są bardziej drażliwe, niespokojne, budzą się, niechętnie jedzą. Dziecko w wieku przedszkolnym zapytane o ból wskazuje intuicyjnie okolicę pępka, nie potrafi go dokładnie zlokalizować. Dopiero dziecko w wieku szkolnym podaje rodzicom i lekarzowi dokładne informacje dotyczące lokalizacji i charakteru bólu brzucha [1]. Czynniki wyzwalające bóle brzucha mogą być odmienne u różnych pacjentów.

Badanie przedmiotowe i podmiotowe dzieci z bólem brzucha

Każde dziecko z ostrym bólem brzucha powinno być przyjęte przez lekarza rodzinnego lub pediatrę w ten sam dzień, w który zgłosi się do przychodni. Jeżeli lekarz w przychodni stwierdzi, że dziecko ma objawy „ostrego brzucha”, powinien niezwłocznie skierować je do szpitala. Powikłania ostrego zapalenia otrzewnej obarczone są dużą śmiertelnością. Istotną rzeczą jest nie tylko stwierdzenie objawu występującego podczas badania jamy brzusznej, lecz także ocena czynników nasilających dany symptom, np.: • czy poruszanie lub kaszel nasila ból, • jak pacjent reaguje na zmianę pozycji ciała, • czy spożycie posiłku wzmaga ból, • czy oddanie stolca lub gazów łagodzi ból [4]. W badaniu przedmiotowym dziecka należy zwrócić uwagę m.in. na kształt brzucha, skórę, tkankę podskórną, pępek, obecność tzw. pajączków naczyniowych, symetryczność okolic w poszczególnych kwadrantach. Cechy te powinno się oceniać w pozycji leżącej (na wznak), a jeżeli jest to możliwe, również w pozycji stojącej [4]. Przyczyny ostrego brzucha mogą mieć charakter brzuszny (np. zapalenie wyrostka robaczkowego, perforacja wrzodu żołądka lub dwunastnicy, niedrożność jelit lub ich perforacja), mogą wynikać z takich schorzeń, jak kwasica ketonowa, ostra porfiria, przełom w chorobie Addisona, ale „ostry brzuch” mogą też naśladować choroby spoza jamy brzusznej (zawał serca, zawał płuca, które u dzieci jednak raczej nie występują) [6]. Objawy ostrego zapalenia otrzewnej obecne w badaniu przedmiotowym u dziecka: • silne bóle brzucha, • narastająca bolesność uciskowa, • deskowate napięcie powłok brzusznych, • wzdęcia brzucha, • wysoka temperatura ciała, • mogą wystąpić wymioty żółciowe, • brak stolca, • czasem brak ruchów perystaltycznych, • zalękniony wyraz twarzy, • ostrożny oddech piersiowy, tak aby nie poruszać mięśniami brzucha, • bladość twarzy, • szybkie i słabe tętno, • język suchy i obłożony [6, 8], • może być obecny objaw Blumberga, Rovsinga lub Chełmońskiego [6, 8, 9].

Objaw Blumberga można wywołać poprzez powolne i ostrożne uciskanie powłok brzusznych, a następnie nagłe cofnięcie ręki badającego. Krótkotrwały ból ma większe nasilenie podczas cofania ręki niż podczas uciskania brzucha (na twarzy dziecka widać wtedy reakcję bólową) [9].

W rozlanym zapaleniu otrzewnej objaw Blumberga jest dodatni na całej ścianie brzucha.

W zapaleniu wyrostka robaczkowego, pęcherzyka żółciowego i innych chorobach, które powodują miejscowe zapalenie otrzewnej, objaw ten można wywołać tylko w obszarze, który odpowiada zapaleniu otrzewnej [9].

,b>Objaw Rovsinga jest ważny dla rozpoznania zapalenia wyrostka robaczkowego. Badanie wykonuje się, używając obu rąk. Badający układa płasko lewą dłoń na lewym dole biodrowym chorego. Następnie na tę rękę i na znajdującą się pod nią część zstępującą okrężnicy wywiera równomierny ucisk prawą dłonią w kierunku antyperystaltycznym, przesuwając dłonie do lewego zgięcia okrężnicy. Zwiększone ciśnienie gazów w jelicie grubym rozciąga kątnicę i wyrostek robaczkowy, co wywołuje ból w prawym dole biodrowym. Objaw ten pomaga odróżnić zapalenie wyrostka robaczkowego od niektórych chorób nerek, kamicy moczowodowej oraz zapalenia przydatków [9].

Objaw Chełmońskiego występuje w zapaleniu pęcherzyka żółciowego i polega na odczuwaniu krótkotrwałego bólu w prawym podżebrzu podczas uderzenia ręką tej okolicy [9].

Objawy alarmujące w diagnostyce bólów brzucha: • nagły początek bólu, • ból wybudzający w nocy, • ból promieniujący, • dyzuria, • cechy krwawienia z przewodu pokarmowego (np. czarny stolec), • wymioty [4], • objawy odwodnienia (np. zapadnięte ciemiączko, zapadnięte gałki oczne, powolne wyrównywanie się uniesionego fałdu skórnego, suchość śluzówki jamy ustnej, tachykardia itd.) [8], • niedokrwistość, • zahamowanie wzrostu, • przetoki i zmiany okołoodbytnicze, • powiększenie narządów jamy brzusznej, • gorączka i objawy ogólne, • przepuklina powłok brzusznych, • obrzęki i bolesność stawowa, • objawy oczne niektórych chorób uwarunkowanych genetycznie (np. czasem występujące przebarwienia oczne w rodzinnej polipowatości jelita grubego, odkładanie się złogów w rogówce w postaci pierścieni Kaysera-Fleischera w chorobie Wilsona), • obciążający wywiad rodzinny. Diagnostyka różnicowa u dzieci zgłaszających się do pediatry lub lekarza rodzinnego zależy również od objawów współistniejących oraz ich charakteru, np. krwistej biegunki [10], wymiotów (czy są to wymioty tylko treścią pokarmową strawioną lub nie, czy też przypominają żółć, fusy kawowe, czy są to wymioty żywą krwią czy treścią kałową) [2], obecności i charakteru wypróżnień (biegunka, zaparcia, kał z domieszką krwi, smolisty, z domieszką śluzu) [2]. Pytania pomocne w badaniu podmiotowym dziecka z bólem brzucha: • od kiedy trwa ból brzucha, • czy ma on charakter stały czy nawrotowy, • jakie jest umiejscowienie bólu brzucha, • kiedy był oddany ostatni stolec, • jaki jest kolor stolca, czy np. nie jest on smolisty, • czy w stolcu nie było domieszki śluzu albo krwi, • czy odchodzą gazy, • czy są obecne wymioty, czy są to wymioty treścią pokarmową, żółcią, czy np. mają charakter fusowaty, • czy temperatura jest podwyższona, • czy bólom brzucha towarzyszy spadek masy ciała, • czy mocz jest normalnego koloru czy też ma zmieniony kolor lub zapach, • czy są obecne objawy dyzuryczne, • jak wyglądało przyjmowanie ostatnich posiłków, czy np. bóle brzucha nie są następstwem błędów dietetycznych, • czy posiłek łagodzi ból, • jakie czynniki łagodzą ból, • jakie czynniki nasilają ból (np. czy zmiana pozycji ciała albo jedzenie wzmagają dolegliwości bólowe), • czy w rodzinie występowały schorzenia lub wady układu pokarmowego. Badania dodatkowe w diagnostyce bólu brzucha: • badania laboratoryjne (krwi, moczu), • badanie ultrasonograficzne, • radiogram przeglądowy jamy brzusznej – przy podejrzeniu niedrożności jelit wykonuje się co najmniej dwa radiogramy: w pozycji stojącej i leżącej na plecach (u pacjentów ciężko chorych zamiast na stojąco wykonuje się radiogram w ułożeniu na lewym i prawym boku [11] – celem tych zdjęć jest uwidocznienie poziomów płynu występujących pomiędzy gazami jelitowymi a płynem, gdyż jest to jeden z objawów niedrożności), w przypadku podejrzenia perforacji przewodu pokarmowego wskazane jest RTG w pozycji stojącej, obejmujące kopuły przepony [11], • badania endoskopowe, • tomografia komputerowa jamy brzusznej, • rezonans jamy brzusznej. Bóle brzucha trwające ponad 3 tygodnie definiuje się jako przewlekłe. Należy pamiętać, że wiele dzieci w wieku szkolnym, a nawet przedszkolnym cierpi na zaparcia nawykowe nasilane przez szybkie tempo życia i stres. Trzeba zastanowić się wspólnie z rodzicami lub opiekunami dziecka, czy w życiu całej rodziny nie ma jakiś elementów dysfunkcyjnych, które mogą wpływać na to, że dziecko zgłasza taką dolegliwość. Oczywiście nie można bagatelizować istnienia organicznej przyczyny bólów brzucha i w pierwszej kolejności taką przyczynę należy wykluczyć. Ważny jest dokładnie zebrany przez lekarza wywiad dotyczący obciążeń rodzinnych chorobami, wywiad dotyczący alergii i ewentualnych czynników, które ją nasilają u dziecka. W III klasyfikacji rzymskiej z 2006 r. wyodrębniono grupę zaburzeń u dzieci od 4. roku życia i młodzieży. Zaburzenia te są uporządkowane wg dominujących objawów (wymioty, bóle brzucha, zaparcia stolca). Czas niezbędny do ustalenia rozpoznania wynosi 2 miesiące [12]. Jeżeli lekarz POZ podejrzewa organiczną przyczynę bólów brzucha u danego dziecka, powinien skierować je do specjalisty w celu dalszej dokładnej diagnostyki. Leczenie przewlekłych bólów brzucha jest procesem złożonym, często koordynowanym przez lekarza rodzinnego z okresowymi konsultacjami gastroenterologa dziecięcego. Na częstość występowania czynnościowych bólów brzucha wpływa szybkie tempo życia, nieregularne odżywianie dzieci, szybkie, łapczywe jedzenie, złe nawyki żywieniowe, stresujące bądź konfliktowe sytuacje w szkole i w domu. Towarzyszą one również problemom dzieci i młodzieży z oddaniem stolca na tle psychogennym. W pierwszej kolejności należy wykluczyć podłoże organiczne tych symptomów, a następnie oprócz podawania leków objawowych – spojrzeć na dziecko i jego sytuację holistycznie. W diagnostyce i leczeniu czynnościowych bólów brzucha powinno się wziąć pod uwagę ich złożoność i wiele czynników, które mogą uczestniczyć w patogenezie tego schorzenia [13].

Urszula Grata-Borkowska, Dagmara Pokorna-Kałwak, Agnieszka Mastalerz-Migas

Ból brzucha w okolicy pępka ALFA-LEK

Ból brzucha zlokalizowany wokół pępka jest dość częstym objawem, który może mieć wiele przyczyn – począwszy od różnych błahych, a skończywszy na tych, które niezwłocznie wymagają interwencji chirurgicznej.

Jego źródłem może być bowiem tak końcowe jelito cienkie, jak i wyrostek, czy prawa połowa jelita grubego, a w przypadku kobiet również bolesna owulacja.

W zależności od swojego rodzaju oraz stopnia nasilenia może świadczyć o wielu chorobach.

W przypadku bólu brzucha bardzo ważna jest jego charakterystyka oraz czas jego trwania. Istotne jest zatem czy ból jest nagły, czy może przewlekły. Rozpoznanie przyczyny opiera się na wywiadzie, ale też na badaniu fizykalnym oraz laboratoryjnym i obrazowym.

Jedną z częstych dolegliwości bólu brzucha w okolicy pępka jest zapalenie wyrostka robaczkowego, które cechuje ból nasilający się przy każdym kaszlu oraz przy ucisku, a także brak apetytu, nudności oraz wymioty i gorączka.

Jeśli bólowi w okolicy pępka towarzyszy opuchlizna, wówczas może to wskazywać na przepuklinę pępkową, czyraka lub ropnia.

U kobiet ból w okolicy pępka może mieć dwie główne przyczyny.

Po pierwsze sugeruje pęknięcie pęcherzyka Graafa i wtedy pojawia się ból nagły i dość ostry, z prawej albo lewej strony pępka, trwający od kilku sekund do kilku minut, między 10, a 16 dniem cyklu miesiączkowego; po drugie – zapalenie przydatków, kiedy mamy do czynienia z nagłym, skurczowym bólem po obu stronach pępka, który nasila się podczas stosunku i któremu towarzyszy osłabienie, a także gorączka lub stan podgorączkowy, a niekiedy i nudności czy wymioty lub też biegunka. Natomiast bóle w okolicy pępka w czasie ciąży, które promieniują na boki i przypominają kolkę, są najczęściej spowodowane rozrastaniem się macicy, która uciska na pęcherz i jelita.

Bóle w okolicy pępka mogą być również spowodowane nieżytem jelit, czyli bakteriami lub wirusami, które powodują stan zapalny błony śluzowej jelit, co objawia się napadowym bólem, przypominającym nieco kolkę.

Jeśli w badaniach nie udało się ustalić żadnej choroby, to przyczyną bólu brzucha w okolicy pępka może być nerwoból wywołany zbyt aktywnym trybem życia. Wskazany jest wtedy odpoczynek, a jeśli ból nadal się pojawia lub nawet nasila konieczna jest wizyta u specjalisty, który określi przyczynę bólu i sposób jego leczenia.

• gastrolog
• dietetyk
• ginekolog

POWRÓT

Tagi:

ból, pępek, ból brzucha, przepuklina, czyrak, ropień, nerwoból